Cıvata nedir? Somun Nedir? Cıvata çeşitler, Somun Çeşitleri ve Özellikleri
Cıvata – Vida
Cıvata nedir? Parçaları birbirine sökülebilir şekilde bağlamaya yarayan, gövde kısmına vida dişi açılmış, başı altıgen, dörtgen veya değişik biçimlerde şekillendirilmiş bağlantı elemanlarına cıvata denir. Cıvatalar genellikle somunla birlikte kullanılır.
Vida ise parçaları somun kullanmadan sökülebilir şekilde birleştiren bağlantı elemanıdır. Cıvata ya da vidanın kısmen veya tamamen vida dişi açılmış kısmına vida denir.
Cıvata ve Vida farkı resimdeki gibidir;
Dünyada şekillerine ve dayanımlarına göre cıvata ve vidalar birçok standart altında tanımlanmışlardır.
Çok Kullanılan Vida Çeşitleri
a) Metrik vida
b) Metrik ince vida
c) Whitworth vidası
d) Trapez vida
e) Testere dişli vida,
f) Yuvarlak dişli vida
Cıvata Dayanım Sınıfları
DIN normunda cıvata kaliteleri aşağıda ki tabloda belirtilmiştir.
3.6 | 4.6 | 4.8 | 5.6 | 5.8 | 6.6 | 6.8 | 6.9 | 8.8 | 10.9 | 12.9 | 14.9 |
Cıvata dayanım sınıfları iki sayıdan oluşur.
– İlk rakam; cıvata malzemesinin N/mm² cinsinden çekme dayanımının 1/100’ü,
– İki rakamın çarpımı; cıvata malzemesinin N/mm² cinsinden akma dayanımının 1/10’udur.
Örnek olarak 6.8 dayanım sınıfı için;
– Çekme Dayanımı (σk) = 6 x 100 = 600 N/mm²
– Akma Dayanımı (σAk) = 6 x 8 x 10 = 480 N/mm²
Yukarıdaki bilgilerin ışığında bazı örnekler verelim;
6.8 CIVATA İÇİN; Birinci rakam 6 x 100 = 600 Newton / mm2 Yaklaşık 60 Kg. / mm2 çekme dayanımlı çelik ikinci rakam 600 x 0.8 = 480 Newton / mm2 Yaklaşık 48 Kg. / mm2 çeliğin akma gerilme sınırıdır. 10.9 CIVATA İÇİN; Birinci rakam 10 x 100 = 1000 Newton / mm2 çekme dayanımlı çelik, ikinci rakam 1000 x 0.9 = 900 Newton / mm2 çeliğin orantısız uzama gerilimi 12.9 CIVATA İÇİN; Birinci rakam 12 x 100 = 1200 Newton / mm2 çekme dayanımlı çelik, ikinci rakam 1200 x 0.9 = 1080 Newton / mm2 çeliğin orantısız uzama gerilimi
Somunlar
Cıvatalı bağlantıların ikinci elemanı somun dur.
Somun Dayanım Sınıfları
4 | 5 | 6 | 8 | 10 | 12 | 14 |
Somun dayanım sınıfları tek sayıdan oluşur ve cıvata malzemesinin N/mm² cinsinden çekme dayanımının 1/100’ünü ifade eder.
Örneğin dayanım sınıfı 8 olan bir somunun çekme dayanımı: 8 x 100 = 800 N/mm² olur.
Bağlantı elemanları seçiminde, somun dayanım sınıfı, cıvata dayanım sınıfına denk olmalıdır. Yani 5.8 kalite cıvata için 6 kalite somun uygundur. 10.9 kalite cıvata ile 10 kalite somun kullanılmalıdır, 8 kalite veya daha düşük dayanım sınıfına sahip bir somun kullanmak ise yanlıştır.
Ancak cıvataya uygulanacak yükün sınırlandırılması gerekiyorsa (Örnek : Fazla sıkma durumunda bağlanan malzemenin veya herhangi bir aksamın zarar görmesi söz konusu ise) bu durumda somun cıvatadan düşük kalitede seçilerek fazla sıkılma durumunda somun dişlerinin sıyrılarak sigorta vazifesi yapması sağlanabilir. Eğer böyle bir sınırlayıcı kısıt yoksa cıvatalar kendinden yüksek kalite somunlarla birlikte de kullanılabilirler.
Somun genişliği çapın 60% si kadar olur. Somunlar da yükün çoğu sıkılma yüzeyine yakın dişlerde olur. Arkadaki dişlerde yük çok azalır. Normalde altıncı hatveden sonraki dişlerde pek fazla yük olmaz. Bu nedenle somun genişliğinin fazla olması hiçbir işe yaramaz. İkinci bir somun ise sadece gevşemeyi önlemek için kontra somun olarak kullanılır.
Standart Malzemelerin Gösterilişi
DIN 912 | M12 | x |
1,25 | x |
60 | – |
10.9 | – | A3C |
1 – Tanım |
2-Nominal Çap | 3-Vida Adımı | 4-Boy |
5-Dayanım Sınıfı |
6-Yüzey Koruması |
1 |
Tanım | : |
DIN 912 | İmbus Cıvata |
2 | Nominal Çap |
: | M12 | 12 mm nominal çap |
3 | Vida Adımı (Hatve) | : | 1,25 | 1,25 mm vida adımı (sadece ince diş olması durumunda gösterilir) |
4 | Boy | : | 60 |
60 mm uzunluk |
5 | Dayanım Sınıfı |
: | 10.9 |
10.9 kalite |
6 | Yüzey Koruması |
: |
A3C |
8 micron Çinko Kaplama üzeri sarı pasivasyon |
Kaplama Çeşitleri
- ISO 4042 Elektrolitik Kaplama
Çinko (Zn) |
Çinko Nikel (ZnNi) |
Çinko Demir (ZnFe) |
Fosfat (P) |
Nikel (Ni) |
Bakır (Cu) |
Gümüş (Ag) |
- ISO 10683 Çinko Pul Kaplama (Lamelli Çinko Kaplama) (flZnyc, flZnnc)
Dacromet, Geomet |
Delta Tone |
- ISO 1461 Daldırma Galvaniz Kaplama (tZn)
- ISO 12683 Mekanik Birikimli Çinko Kaplama
Cıvata Kafa Çeşitleri
Pratik Cıvata Seçimi
Kuvvet [kN] | Boyuna işletme kuvveti FİŞ | ||||||||||||
Statik | 1,6 | 2,5 | 4,0 | 6,3 | 10 | 16 | 20 | 25 | 40 | 63 | 80 | 100 | |
Dinamik | 1,0 | 1,6 | 2,5 | 4,0 | 6,3 | 10 | 16 | 20 | 25 | 40 | 63 | 80 | |
Cıvata kalitesi ve çapı [mm] | 4.6 | 6 | 8 | 10 | 14 | 16 | 20 | 24 | 24 | 30 | – | – | – |
5.6 | 6 | 8 | 10 | 12 | 14 | 20 | 20 | 27 | 27 | 36 | – | – | |
6.8 | 5 | 6 | 8 | 10 | 12 | 16 | 20 | 20 | 24 | 30 | 36 | – | |
8.8 | 4 | 5 | 6 | 8 | 10 | 12 | 14 | 16 | 20 | 24 | 27 | 30 | |
10.9 | 4 | 5 | 6 | 8 | 10 | 12 | 12 | 14 | 16 | 20 | 24 | 27 | |
12.9 | 3 | 4 | 5 | 6 | 8 | 10 | 12 | 12 | 16 | 20 | 24 | 24 |
Örnek 1: İşletme kuvveti:8,2 kN, dinamik, eksen dışı, şaftlı cıvata Cıvata seçimi, 10 kN, Cıvata kalitesi 8.8-M 12 Örnek 2: İşletme kuvveti:8,2 kN, dinamik, tam eksenden, şaftlı cıvata Cıvata seçimi, 10 kN, Cıvata kalitesi 8.8, bir boy küçük-M 10 Örnek 3: İşletme kuvveti:8,2 kN, dinamik, , eksen dışı, esnek cıvata Cıvata seçimi, 10 kN, Cıvata kalitesi 8.8, bir boy büyük-M 14 Örnek 4: İşletme kuvveti:8,2 kN, dinamik, tam eksenden, , esnek cıvata Cıvata seçimi, 10 kN, Cıvata kalitesi 8.8, bir boy küçük, bir boy büyük-M 12
Anahtar Ağzı Çeşitleri
Cıvata Kalitesine Göre Tork Değerleri
Tablodaki veriler normal şartlar göz önüne alınarak kullanıcıya rehberlik etmek amacıyla oluşturulmuştur. Kritik uygulamalar için cıvata imalatçısı ve proje tasarımcısı ile irtibata geçilip tork değerlerinin alınması gerekir.
Tablo verileri aşağıdaki temel varsayımlara göre oluşturulmuştur;
- Cıvatalar yeni, yağlanmamış ve kaplanmamıştır.
- Cıvata akma dayanımı %90 olarak öngörülmüştür.
- Cıvataların sürtünme katsayısı 0.14 olarak alınmıştır.
DIN Normu en çok kullanılan cıvata standartları
DIN NORMU | AÇIKLAMA |
DIN 186 | T-Başlı Çekiç Kafa Cıvata |
DIN 444 | Dana Gözlü Cıvata |
DIN 478 | Kare Başlı Flanşlı Cıvata |
DIN 603 | Bombe Baş Kafa altı Kare Cıvata |
DIN 604 | Tırnaklı Havşa Baş Cıvata |
DIN 605 | Havşa Baş Kafa altı Kare Cıvata |
DIN 607 | Tırnaklı Bombe Baş Cıvata |
DIN 608 | Havşa Baş Kafa altı Kare Cıvata |
DIN 609 | AKB d2 Çapı Kalın ve Taşlanmış Cıvata |
DIN 912 | İmbus Yarım Diş Cıvata ISO 4762 |
DIN 931 | AKB Yarım Diş Cıvata EN 24014 |
DIN 933 | AKB Tam Diş Cıvata EN 24017 |
DIN 960 | AKB Yarım Diş Cıvata EN 28765 |
DIN 961 | AKB Tam Diş Cıvata EN 28676 |
DIN 940 | Saplama |
DIN 976-2 | Tam Diş Saplama |
EN 1662 | Flanşlı Yarım Diş Cıvata |
EN 1665 | Flanşlı Yarım Diş Cıvata DIN 6922 |
ISO 4762 | İmbus Cıvata DIN 912 |
DIN 6331 | İnce Kafa İmbus Cıvata |
DIN 6912 | İnce Kafa İmbus Cıvata |
DIN 6921 | Flanşlı Cıvata |
DIN 7380 | Bombe Baş İmbus Cıvata |
DIN 7984 | İnce Kafa Yarım Diş İmbus Cıvata |
DIN 7990 | AKB İnce Kafa Yarım Diş Cıvata |
DIN 7991 | Havşa Başlı İmbus Cıvata |
EN 24014 | AKB Yarım Diş Cıvata DIN 931 |
EN 24017 | AKB Yarım Diş Cıvata DIN 960 |
EN 28676 | AKB Tam Diş Cıvata DIN 933 |
EN 28765 | AKB Tam Diş Cıvata DIN 961 |
DIN 439 | Altıköşe İnce Kontra Somun |
ISO 4035 | Altıköşe İnce Somun |
DIN 6923 | Flanşlı Somun |