Genel Bilgi

Zeka Genleri Anneden mi Babadan mı Geliyor?

Zeka; hepimizin doğuştan sahip olduğu, kalıtımla kuşaktan kuşağa geçen, sinir sisteminin işlevlerini kapsayan; deneyim, öğrenme ve çevre etkisiyle de şekillenen bir bileşim olarak tanımlayabiliriz.

Zeka genlerinin anneden geçtiğiyle alakalı çeşitli yorumlar veya paylaşımlar görmüşsünüzdür.

Peki bu yorumlar gerçeği yansıtıyor mu?

Okuldaki fen ve biyoloji derslerinden hepimizin hatırlayacağı üzere çok temel bir bilgi ile başlayalım; annedeki X kromozomlarından biri, babadan da X ya da Y kromozomu çocuğa geçer. Babadan geçen kromozoma göre çocuğun cinsiyeti belirlenir; X geçtiyse çocuk XX (kız), Y geçtiyse çocuk XY (erkek) olur.

Kromozomlar genetik kodlarımızdır. Farkında olmadan vücudumuzda gerçekleşen birçok kimyasal reaksiyondan, dış görünüşümüzü etkileyen pek çok fiziksel özelliğe kadar bizi biz yapan özelliklerin tümü kromozomlarımız aracılığı ile aktarılır.

Peki

, saç rengimizden, ayak ölçümüze hatta karakterimize etki eden genler, sıra zekamıza geldiğinde nasıl etki ediyor?

İnsan genomu, tamamen çözülmese de pek çok genin işlevi tanımlanmıştır. Zeka kavramı da henüz tüm detayları ile netleştirilmese bile genetiğin bu konuda önemli bir faktör olduğu yadsınamaz bir gerçek. Zeka kavramının net olarak ifade edilemediği göz önüne alınırsa aslında, zekanın anneden mi ya da babadan mı geçtiği sorusu daha da karmaşık bir hale geliyor.

Yapılan Araştırmalar

İngiltere de Biobank verileri  kullanılarak yapılan bir araştırmada,  240.000’den fazla kişiden gelen DNA varyantlarını karşılaştırmalı olarak incelemişler. Yapılan analizde 538 genin entelektüel yeteneklerle ilgili olduğu, insan genomunda da 187 bölgenin düşünme becerileri ile bağlantılı olduğu tespit edilmiş.

Bu genlerin bazılarının da “daha uzun yaşam” gibi farklı biyolojik süreçlerde yer aldığı da belirtilmiş. Araştırma ekibi, bir grup farklı insanın DNA’sını analiz ettiklerinde, bu insanlar arasındaki zeka farklılıklarının yalnızca yüzde 7’sini tahmin edebildi. Yani bir insanın genetik yapısından zekasını tahmin etmek, hala oldukça zor kabul edilmektedir.

Yapılan araştırmada, insanlar arasındaki  genel zekadaki değişimin yüzde 50 ila 80’inin insanlar arasındaki genetiğe bağlı olduğu düşünülüyor. Ancak bununla birlikte çevresel faktörler de oldukça önemli bir rol oynamakta. Örneğin; iyi beslenmiş, daha güvenli ve teşvik edici ortamlarda büyümüş çocukların, IQ testlerinde daha iyi puan aldığı görülmüş.

Bir kişinin genetik potansiyelle gelen zekası çocuklukta geçirdiği bir hastalık nedeniyle etkisiz kalabilir veya genetik olarak dezavantajlı diyebileceğimiz bireyler, bilişsel yeteneklerini geliştirerek “zeki” sınıfına girebilir. İnsanların genetik yapılarının %99,5 oranında ortak olduğu gerçeğine dayanarak genlerin bir etkisi olduğu ancak sonuca tamamen etki etmediğini ifade edebiliriz. Bununla birlikte zeka testlerinin daha çok okulda öğrenilen bilgi ve yetenekleri ölçtüğü göz önüne alınırsa burada kişinin zekasından çok testlerdeki başarısının ölçüldüğü de söylenebilir.

İnsan genetik yapısı tamamen deşifre olmadan, zekanın anne veya babadan geçtiğini saptamak, şuan için pek mümkün görünmüyor.

Fakat şunu da rahatça söyleyebiliriz;

Zeka gelişiminde annenin rolü, çoğunlukla babadan daha büyük oluyor. Genetik olarak değilse de, eğitim ve öğretim bakımından…

Kaynaklar;

https://www.nature.com/articles/s41380-017-0001-5 Molecular Psychiatry

https://www.medikalakademi.com.tr/zeka-geni-anneden-mi-yoksa-babadan-mi-gecer-x-mi-yoksa-y-mi/

İbrahim KÜÇÜK

Makine Mühendisi

Yorumlar