Genel Bilgi

Antropometri

Antropometri tanımı, “insan” ve “ölçüm” anlamına gelen antropos ve metrikos Yunanca kelimelerine dayanmaktadır. İlgili alanlarda kullanılmak üzere insan vücudu parçalarının ölçüm verilerini organize etme, türetme ve analiz etme bilimidir. Bu alanlar, tıp bilimleri, eğitim ve spordan beslenme ürünlerine kadar geniş bir yelpazede bulunmaktadır.

Antropometri, bireysel farklılıklara odaklanan ve çeşitli tasarım disiplinleri için önemli referanslar ve girdiler sağlayan ergonomi uygulamalarının hayati bir parçasıdır. Koltuklar, konsollar, ATM, araç iç hacimleri, cep telefonları, gamepadlar gibi insan vücudu ölçüleri içeren ürünler için ana tasarım çalışma konularından biridir. Mekanik tasarım yapacak mühendisler için de antropometri çalışmaları zaman zaman önem kazanmaktadır.

İnsanların ırk farklılıkları, coğrafi konumu ve hatta cinsiyeti nedeniyle çeşitleri, kullanıcı tabanlı seri üretimi yapılacak tasarımlar için en büyük engel oluşturmaktadır. Örneğin; Amerikalı müşterilerin %90’ı için mükemmel uyum sağlayan bir tasarım, ergonomik ve antropometrik yaklaşım uygulanmazsa Fransız müşterilerin %80’i, İtalyan müşterilerin %65’i, Japon müşterilerin %45’i, Vietnamlı müşterilerin %10’u için kullanışlı olacaktır.

Dolayısıyla, dünya çapında kullanılacak ürünler için ulusal çapta antropometrik veriler gerekmektedir. Bu veriler, binlerce örneğin ölçümlerini ve statik olarak türetilmiş nüfusları içermelidir.

Antropometri Çeşitleri

Vücut ölçülerinin elde edilmesine yönelik, statik ve dinamik (fonksiyonel) antropometri olmak üzere iki farklı metot geliştirilmiştir. Bu iki metot kullanılarak elde edilen antropometrik veriler ise; “yapısal antropometrik veri”, “fonksiyonel antropometrik veri” ve “kuvvetsel antropometrik veri” şeklinde gruplandırılmaktadır. Ergonomik amaçlı tasarımlarda kullanılmak üzere gerekli antropometrik ölçüler statik ve dinamik (fonksiyonel) antropometri denilen iki farklı başlıkta toplanmaktadır. Statik antropometri, insanların statik duruş ve oturuşlarında ölçülen boyutları ele alan bir uğraş alanıdır. Antropometrik ölçüler ayakta durma ve düz bir zeminde oturma durumlarına bağlı olarak özel aletlerin kullanımıyla alınmakta ve farklı ergonomik tasarımlarda kullanılmaktadır. Çok hassas, eklemden ekleme yapılan ölçümlerde röntgen ışınlarından yararlanılmaktadır.

Statik Antropometri

Statik boyutlar, insan vücudunun sabit, yani statik pozisyonundan elde edilen ölçüm sonuçlarıdır. Statik boyutlar, dirsek ve bilek arası ölçümler ile eklem merkezleri arasında ölçümler gibi insan iskeleti boyutları yanı sıra baş çevresi, cilt yüzeyi çevre ölçüleri gibi dış hat boyutlarını içermektedir. Yapılan incelemeler sonucunda 973 farklı statik antropometri ölçümünün var olduğu bilinmektedir. Statik antropometri ölçümlerinin çoğu miğfer, telefon ya da radyo kulaklığı, eldiven tasarımı gibi çok özel uygulamalar için elde edilirler. Bununla birlikte belli vücut ölçüleri, birtakım özel amaçları karşılayabilmek amacıyla elde edilmektedirler. Her çeşit statik antropometri yaklaşımının özel bir nedeni vardır. Çeşitli yaş gruplarındaki okul çocuklarının oturacağı sıraların boyutlarını saptamanın yanı sıra, bir gaz maskesinin yüz ölçülerine uygun bir şekilde ve boyutlarda imali için ihtiyaç duyulan antropometri ölçümler de statik antropometri yaklaşımı ile elde edilir. Statik antropometri ile elde edilen vücut ölçüleri çalışma ortamında pek çok tasarım için kullanılabilir.

Dinamik Antropometri

Endüstri ve iş ortamında iş görenler sürekli devinim halindedirler. Bir iş gören işini yaparken çeşitli yönlere uzanması, kol, bacak ve gövdesini değişik boyutlarda ve devamlı hareket ettirmesi nedeni ile çeşitli dinamik ölçülerin bilinmesine ihtiyaç duyulur. Fonksiyonel antropometri olarak da bilinen dinamik antropometri yaklaşımı ile elde edilen boyutlar, bazı fiziksel aktivitelerde bulunan insan vücudundan belli şartlar altında elde edilirler. İnsanların ayakta dururken ya da otururken çevrelerindeki malzemelere, kontrol sistemlerine ve çeşitli işlem noktalarına uzanabilmeleri için; eğilme, uzanma ve dönme gibi hareketlerinin hudutlarını ölçmek de iş düzeni ve insan-tezgâh, insan-makine gibi arakesitlerin tasarımında optimizasyon açısından önemlidir. Ancak çalışma ortamında insanların, sekreterin masasında bulunan telefona erişmesi, masanın çekmecesinden kâğıt almak için eğilmesi örneklerinde olduğu gibi, hareketlerde bulunmaları nedeniyle çeşitli dinamik boyutların ölçülmesine ihtiyaç duyulmuştur. İnsanların ayakta dururken ya da otururken çevrelerindeki malzemelere, kontrol araçlarına ve çeşitli işlem noktalarına eğilme, dönme, uzanma gibi hareketlerle erişebilecekleri sınırlar dinamik antropometri ile ölçülür.

1960 yılında Amerikan Hava Kuvvetleri personeli ve Alman Hava Kuvvetleri personeli için hazırlanmış olan AGARD-205 raporunda bulunan ortalama ölçülerin yer aldığı görüntüler ve ölçüm verileri aşağıda gösterilmektedir;

Statik olarak yeniden düzenlenmiş bu veriler, aşağıdaki şekildeki gibi ortalama değer ve standart sapma parametrelerine bağlı çoğunlukla çan eğrileri şeklindedir.

Bu eğriler, aşağıdaki gibi etiketlendiğinde daha fazla anlam kazanmaktadır;

Kaynak;

https://www.amesweb.info/Guidelines/Anthropometry_Definition.aspx

İbrahim KÜÇÜK

Makine Mühendisi

Yorumlar