Elektrik-Elektronik

Kablo nedir? ve çeşitleri nelerdir?

Kablo

Elektrik enerjisini ileten, iki cihazı birbirine bağlayan bir veya birden fazla damardan meydana gelen materyale kablo denir. İletken, damar, kılıf, ekran, konsantrik iletken, zırh gibi katmanlardan meydana gelir.

Kablo Türleri

  • Güç kabloları
  • Doğru akım kabloları
  • Süper iletkenli kablolar
  • Gaz yalıtımlı kablolar
  • Sodyum iletkenli kablolar
  • Çok yüksek gerilim kabloları
  • Deniz kabloları

Özelliklerine Göre Kablo Çeşitleri

  • Bakır iletkenli, tek damarlı kablolar
  • Bükülgen bakır iletkenli kablolar
  • Pvc izoleli, yassı bakır iletkenli kablolar
  • Halojensiz alevi iletmeyen çok damarlı bakır iletkenli kablolardır.

Kullanım Alanlarına Göre Kablo Çeşitleri

Kablolar bilindiği gibi elektrik enerjisini iki elektrik cihazına kendileriyle birlikte elektrik akımına bağlayabilen bir ya da birden çok damardan oluşabilen yalıtılmış iletkenlerdir. Ayrıca kabloların damarların ve dış olumsuzluklara karşı koruyucu kılıfı da mevcuttur.  Bu damarlar; iletken, ekran, zırh vb. gibi kısımlardan meydana gelirler. Kablo çeşitleri kullanıldığı yerlere göre değişebilmektedir. Bunlar;

  • Bakır iletkenli kablolar
  • Alüminyum iletkenli kablolar
  • Enerji kabloları
  • Sinyal ve kumanda kabloları
  • Kağıt yalıtkanlı kablolar

İhtiyaçlara Göre Sınıflandırılan Kablo Çeşitleri

Kablo çeşitlerine yakından baktığımızda ihtiyaçlara göre sınıflandırılan pek çok farklı türde kablo görmek mümkün olmaktadır. Günümüzde kablolar ile okyanuslar altında dahi bağlantılar gerçekleşmektedir. Bu sayede kabloların kıtaları insanları birleştirmek için üstlendiği rol daha iyi anlaşılmaktadır.

  • Standart üç telli kablolar
  • Fiber kablolar
  • Yüksek gerilim kabloları
  • Telefon kabloları
  • Standart elektrik teli kabloları

Olarak sınıflandırabileceğimiz farklı ihtiyaçlara farklı kablo üretimleri ile pratikleşme ve üretim hizmetleri önem kazanmıştır

Kablo Seçimi ve Uygulama

Elektrik enerjisi, üretildiği santrallerden, ulaştırıldığı son noktalara kadar çeşitli kesitlere ve gerilim seviyelerine göre kablolar ile dağıtılır ve iletilir. Kablo sistemleriyle ilgili problemleri anlamak için kablo yapımını, karakteristiklerini ve derecelendirmelerini bilmek önemlidir. Bununla birlikte, kablo sistemlerini doğru bir şekilde seçmek ve tatminkar bir şekilde çalışmasını sağlamak için ek bilgi gereklidir. Bu bilgi, hizmet koşullarından, sunulan yükün türüne, işletme tarzının ve bakımın ve benzerlerinden oluşabilir.

Bu kabloların tipleri belirlenirken, hangi ortamlarda kullanılacağı, ne gibi dış etkilere maruz kalacağı, olası ortam koşullarına nasıl tepki vereceği gibi konuların analizi yapılarak bir karar verilmektedir. Kablo cinsini belirledikten sonra, bu kablolarda kullanılacak olan iletkenin elektriksel kesiti (büyüklüğü)tespit edilmelidir. Kesit tayini de kablo tipini belirlerken yapılacak analizler kadar, detaylı ve dikkatli yapılmalıdır. Kablo sistemlerinin başarılı çalışması, uygulama için en uygun kabloyu seçmek, doğru kurulumu yaparak ve gerekli bakımı yapmakla gerçekleşir.

Kablo kesit tayini yapılırken üç önemli parametre; akım taşıma kapasitesi, gerilim düşümü ve kısa devre akımı.

Akım Taşıma Kapasitesi:

Tesis edilen veya edilecek kablonun, sıcaklık karşısında hiçbir özelliğini kaybetmeden, güvenli bir şekilde kullanımına devam edilebileceği azami akım değeridir. Akım taşıma kapasitesinin, kablo kesiti seçiminde doğrudan etkilidir.

Gerilim Düşümü:

İletkenin kendi iç direncinden kaynaklanan kayıplardan dolayı, gerilimin, kaynaktan yüke ulaşıncaya kadar geçen mesafede azalması durumudur. Taşıma mesafesi uzadıkça, bu kayıp artar ve iletken kesitin büyütülmesi gerekir.

Kısa Devre Akımı:

Alternatif akım sistemlerinde zamana göre değişen bir parametredir. kısa devrenin meydana geldiği bölgede, kısa devre süresi boyunca akan akım miktarıdır.

Motor gücüne göre kablo seçimi güvenlik, maliyet ve kayıpların azaltılması için önemli bir unsurdur. Normalden daha küçük kablo seçiminde motor çalışması sırasında yanma riski olabilir. Bu durumda insan hayatı tehlikeye girebilir, üretim ve maliyet kaybına neden olabilir.

Günümüzde enerji ihtiyacının giderek artması sonucu yeraltı kablolarının kullanımın bir zorunluluktur. Yeraltı kabloları kullanıldıkları gerilim grubuna göre izole edilirler. Kablolar toprak altında açık havada ve su altında kullanılırlar. Kablo dediğimizde ilk olarak akla gelen güvenirlik, sağlamlık ve kalitedir.

Kablolu enerji iletimi, yerleşim bölgeleri için daha güvenlidir. Kablolar atmosferik olaylardan etkilenmezler. Kablolar döşendikleri yerlerdeki kimyasal etkilere, su, nem ve hava şartlarına dayanacak tipte seçilmelidir.

Kablo Seçimi Sırasında Kabloların Sınıflandırılması

Kablolar;

TS (Türk standartları),

VDE (Alman standartları), IEC (İnternational Electrical Comission),

BS (British Standart) sembollerine göre sınıflandırılmaktadır.

Malzemenin cinsine göre kablo seçimi; Bakır iletkenli kablolar, Alüminyum iletkenli kablolar

Yalıtkanlık durumuna göre kablo seçimi; Kağıt yalıtkanlı kablolar, XLPE yalıtkanlı çapraz kablolar, PE (Polietilen) yalıtkanlı kablolar, PVC (polivinilklorid) yalıtkanlı kablolar

Kullanılış amaçlarına göre kablo seçimi; Kumanda ve sinyal kabloları, Enerji kabloları, Haberleşme kabloları, Telefon kabloları,

İşletme şartlarına göre kablo seçimi; Normal ve hafif işletme kabloları, Ağır işletme kabloları şeklinde gruplara ayrılır.

Kablo Seçerken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Kablo seçim kriterleri, oldukça kapsamlı ve geniş bir konudur. Mevcut şartlar, uygulama, özel durumlar kablo seçiminde önemlidir. Tesis maliyetinde kabloların en büyük payı vardır. Kablolarda kesit seçimi oldukça önem taşımaktadır. Kesit uygun olmazsa ısınma sonucu kablolar hasar görür ve tesisin enerjisiz kalmasına sebep olur. Küçük kesitte yüksek gerilim düşümleri olur ve böylece cihazlar hasar görür.

Kesit büyük seçilirse tesis maliyetinin artmasına sebep olur. En uygun kesitin seçilmesi çok önemlidir. Uzun beslemeli sistemlerde gerilim düşümü en büyük sorundur. Kısa ve yüklü tesislerde ise ısınma koşulu istenmeyen durum olarak çıkar. Bu kriterler dikkate alınmadığı zaman tesiste sık sık arızalar meydana gelir. Bu durumda enerjinin sürekliğini sağlamakta güçlükler çekilir. Hatalı bir kablo seçimi; zaman kaybı, ek iş gücü kaybı ve maliyet açısından kablo fiyatı da daha pahalıya mal olmaktadır.

Uygulamada bilinmesi gerekenler

  • Uygulama sırasında kablonun işletme geriliminin bilinmesi gereklidir.
  • Kablo için empedans, kapasite, geri dönüş kaybı vs gibi değerler de önemlidir.
  • Ortamın ısı koşulları kullanılacak kablo açısından önemlidir. Isı, kablo için performans açısından önemlidir. Ortam ısısı, ısının üstünde veya eksi dereceler altında kablo için performans düşüklüğü açısından önemlidir. Üretici firmalar kablo için sabit döşeme de, örneğin -30 ….+70 C olarak işletme sıcaklığını katalog sayfalarında belirtmelidirler.
  • Kataloglarda kablolar için kullanım yerine göre ortamda yağ, kimyasal, asit buharı, nem olma gibi durumlar için kuru ve dahili ortamlarda kullanılır gibi bilgiler olmalıdır.
  • Kablo kesiti doğru seçilmelidir. Kablo akım taşıma kapasiteleri veya sinyale bağlı olarak farklı kesitlerde olabilir. Ayrıca bazı kablolarda mesafe de önemlidir. Kablo taşıma sistemlerinde kaliteli bir kablo kullanılmasının birçok avantajı vardır. Kablo taşıma kapasiteleri firmalar tarafından verilmektedir. Enerji ve tesisat kablolarında bu bilgiler çok önemlidir.
  • Kablo montaj tesisatı sabit veya hareketli olabilir. Firmaların kataloglarında sabit döşeme veya hareketli döşeme için notlar yazılmaktadır. Seçilecek kablo sabit döşeme için farklı, hareketli döşeme için farklı yapı da olabilir.
  • Kablo seçimi yapılırken kablo bina içindemi veya bina dışında mı kullanılacak, UV ışınları (Ultraviyole)-Ozon-Hava şartlarına karşı dayanımı ne kadar, kablolar toprak altına mı döşeme yapılacak gibi soruların cevapları bilinmelidir.
  • Kablo uygulamasın da damar ve kılıf renkleri tesis sırasında önemi büyüktür. Renk kodlaması sistem ile uyum içinde yapılması gerekir.
  • Kablo yangın sistemlerinde kullanılacak ise yangına dayanıklı, alevi geciktirme özelliğine sahip, “Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı”nın şartnamelerine uygun seçilmelidir.
  • Kablo çapı ve minimum bükülme yarıçapı önemlidir. Bu bilgi üretici firma tarafından verilir. Yapılacak depolama, makara aktarımı, kangal yapımı ve döşeme de bu değer göz önünde bulundurulmalıdır. Aksi durumda kablo performansı bundan etkilenebilir. Kablo çapı, damar çapı özel olarak konnektör ve rakor seçimi yapılırken oldukça önemlidir. Bazı kablolarda standarttır. Çaptaki sapmalar makara seçimi, döşeme alanı, nakliye vs de etkileyebilir.
  • Uygulama mesafesi önemlidir. Elektrik tesisat kablolarında doğru kesitin seçimi için gerilim düşümü hesabı yapılmalı, tesise çekilecek kablo uzunluğu belirtilmelidir. Diğer kablolarda da mesafe önemlidir. Anten kabloları, Video kabloları, CCTV kablolar, Ağ kabloları (CAT), data kabloları vs’de de kullanılabilecek maxsimum mesafenin belirtilmesi performans açısından önemlidir.
  • Kabloların kullanılacağı ortamda mekanik zorlama, darbe, kemirgen riski vs varsa buna karşı doğru malzeme seçimi yapılmalıdır.

Kablo Çeşitleri

Kablolar elektriksel olarak güç ve sinyal taşıyabilen araç-gereçlerdir. Yaptıkları ve kullanılan alanlarına göre yer seçimi yapılır ve yüzlerce kablo tipleri bulunabilir.

  • Sinyal Kontrol Kabloları
  • Enerji Kabloları
  • Data İletişim Kabloları
  • Haberleşme Kabloları
  • Halojensiz Kablolar
  • Yangına Dayanıklı Kablolar
  • Spiral Kablo
  • Tekstil Örgülü Kablolar
  • Yangın Alarm Kabloları
  • Ara Bağlantı Kabloları
  • Kumanda Kabloları
  • Nyaf Kablolar

Sinyal kabloları elektriksel bir işaret taşır. Ayrıca enerji taşımazlar. Bu sinyallerin 220-0,001 Vdc ya da Vac arasında değişebilir. Bu sinyal kablolarının enerji iletkenleri yapanlar ile aynı tavada yada kanalda döşenmesi asla katiyen çok büyük bir yanlıştır. Enerji kablolarında geçebilen akımın sinyal kablolarını bir cismin taşıması sonucu sinyalde çok ciddi bozukluklar, yıpranmalar ya da imkansız olan arızalar ortaya çıkmaktadır. Sinyalin esnekliği düşmeye başladığı andan itibaren ekran diye ettiğimiz ve kabloyu dış elektriksel cisimlerden koruyacak yüksek iletkenlik değerlerine sahip dış kılıf kullanılması gerekmektedir. Özellikle de mili voltlar konumunda sinyal taşıyabiliyorsa bu örgü oranının %86’larda tutulması mutlaka yarar sağlayacaktır. Çok yüksek frekanslı bir veri iletiminin olduğu ayrıca kullanılacak olanlarının yol gösterici olmalıdır. Frekansın yükselmesinde kılavuz çapında normal olarak artacaktır. Kılavuz tanımı büyük ihtimalle yabancı gelecektir fakat koaksiyel kablo diyebileceğimiz aslında sinyal yol gösterici olan kablolardır. Belli aralıktan sonra da çok uzakta seyreden sinyalin sağlam iletimi için kılavuz gerekmektedir.

Sinyal Kabloları

Elektriksel işaret taşırlar. Enerji taşımazlar. Bu sinyalin genliği 220 – 0,001 Vdc veya Vac arasında değişebilir. Sinyal kablolarının enerji iletimi yapanlar ile aynı tavada veya kanalda döşenmesi kesinlikle büyük bir yanlıştır. Enerji kablolarından geçen akımın sinyal kablolarını indüklemesi sonucu sinyalde ciddi bozulmalar veya tespiti zor arızalar meydana gelebilir.

Sinyalin genliği düşmeye başladığında ekran diye tabir ettiğimiz ve kabloyu dış elektriksel indüklemelerden koruyacak yüksek iletkenlik değerlerine sahip dış bir kılıf kullanılması gerekecektir. Özellikle milivoltlar mertebesinde sinyal taşınıyorsa bu örgü oranının % 85 lerde tutulması kesinlikle faydalı olacaktır.

Yüksek frekanslı bir veri iletiminin olduğu hatta kullanılacak olanlarının klavuzlu olmasına dikkat edilmelidir. Frekansın artması ile klavuzun çapı da artacaktır. Klavuz kavramı belki yabancı gelecektir ama kısaca ; koaksiyel kablo diye tabir ettiğimiz kablolar aslında sinyal klavuzu olan kablolardır.  Dış çeperde bulunan örgülü iletkenle merkezde bulunan tek veya çoklu bakır iletken arasında ki mesafe klavuzdur. Buna ne gerek var derseniz; yüksek frekanslı işaretler kablonun en dış çeperinden ilerlerler. Bu frekans daha da artarsa işaret kablolnun etrafında ona temas etmeksizin, havada ilerler. Yüksek frekanslı ve kablonun en dış çeprini kendine klavuz yapıp belli bir mesafede kablodan uzakta seyreden bu sinyalin sağlıklı iletimi için klavuz gereklidir.

Tüm bunlarının yanında; sıcaklık, titreşim, mekanik zorlamalar ve benzeri bir çok fiziksel koşul sinyal iletimini etkileyecek olup işin mühendisliği yapılırken bunlar da göz önüne alınmalıdır.

Enerji Kabloları

Enerji iletiminde kullanılacak kablolarda dikkat edilecek temel hususlar; ne kadar enerji taşıyacağı, mekanik zorlamalar, dış etkenler, havada veya yer altında kullanılacağı gibi hususlara göre kablo seçimi yapılır. İşin mühendisliğine gelince işin içine; gerilim düşümü, akım taşıma kapasitesi gibi noktalarda girecektir.

Özellikle AC motorların kullanılacağı uygulmalar da %3 gerilim düşümünün baz alınması uygulamanın gelecekteki karakteristiğini olumlu etkilemesi açısından tavsiye edilir. Genelde bu rakam %5 gibi bir gerilim düşümüne göre kablo seçilir ama tavsiyemiz % 3 dür. Diğer tesisatlar da % 5 ‘in altına inmemeniz mühendislik açısından tavsiye edilir.

Tüm bunların yanında invertör ve benzeri uygulamalar ile sürülen yüklerde kullanılacak kabloların kesinlikle ekranlı olması gerekmektedir.

Kablo Çeşitleri ve Kullanıldıkları Yerleri?

H07V-U (NYA);

Bakır iletkenli, pvc izoleli kablo. Genellikle max 70 dereceye kadar çalışırlar.

Kullanıldığı yerler: Dağıtım panolarında, sabit tesislerde, tesisatlar da boru içinde, kapalı ve kuru ortamlarda kullanılır.

H07V-R (NYA)

Bakır iletkenli, pvc izoleli kablo. Genellikle max. 70 dereceye kadar çalışırlar.

Kullanıldığı yerler: Dağıtım panolarında, sabit tesislerde, tesisatlar da boru içinde , kapalı ve kuru ortamlarda kullanılır.

H05V-K (NYAF)

İnce çok telli bakır, pvc izoleli kablo. Genellikle max. 70 dereceye kadar çalışırlar.

Kullanıldığı yerler: Dağıtım panolarında, sabit tesislerde, tesisatlar da boru içinde, kapalı ve kuru ortamlarda kullanılır.

H07V-K (NYAF)

İnce çok telli bakır, pvc izoleli kablo. Genellikle max 70 dereceye kadar çalışırlar.

Kullanıldığı yerler: Dağıtım panolarında, sabit tesislerde, tesisatlar da boru içinde , kapalı ve kuru ortamlarda kullanılır.

H03VV-F (TTR)   –   H05VV-F (TTR)

İnce çok telli bakır, pvc izoleli ve pvc dış kılıflı kablo. Genellikle max. 70 dereceye kadar çalışırlar.

Kullanıldığı yerler: Mekanik zorlamanın az olduğu uygulamalarda kullanılırlar.  Genelde ev gereçlerinde tercih edilir.

NVV (NYM)

pvc izoleli, pvc  dolgulu , pvc dış kılıflı  kablo. Genellikle max 70 dereceye kadar çalışırlar.

Kullanıldığı yerler : Mekanik zorlamanın olmadığı yerlerde , her türlü yapıda  sıva içi ve sıva dışı tüm uygulamalarda kullanılır..

YVV (TSE), NYY (VDE)

Bakır iletken, pvc izoleli, pvc dolgulu, pvc dış kılıflı kablo.  Genellikle max. 70 dereceye kadar çalışırlar.

Kullanıldığı yerler: Güç, aydınlatma, toprak altında ve kablo kanallarında mekanik  zorlamanın fazla olmadığı yerlerde kullanılırlar.

Harmonize Semboller ve Anlamları

H05VVF3G2.5
ABCDEFGHX.Y

Tip ( A )

H Harmonize Tip

A Ulusal Tip

Anma Gerilimi ( B )

01    100/100 V

03    300/300V

05    300/500 V

07   450/750 V

1       0,6/1 kV

İzolasyon Malzemesi ( C )

V      PVC (Polivinil Klorür)

V2    PVC (+90°C)

V3   PVC Düşük Sıcaklıkta Çalışabilen

B      Etilenpropilen Kauçuk

E      PE (Polietilen)

X      XLPE (Çapraz Bağlı Polietilen)

R      Doğal ve/veya Sentetik Kauçuk

S      Silikon Kauçuk

Kılıf Malzeme / Sheath Material ( D )

V    PVC / PVC (Polivinil Klorür)

V2  PVC (+90°C)

V3  PVC Düşük Sıcaklıkta Çalışabilen

V5 PVC Yağa Dayanıklı

Q Poliüretan

J Cam Fiber Örgü

R Doğal ve/veya Sentetik Kauçuk

N Polikloropren Kauçuk (PCP)

S Silikon Kauçuk

T Tekstil Örgü

Özel Konstrüksiyon ( E )

C Bakır Örgü Ekran

H Damarlı Ayrılabilen Yassı Kablo

H2 Damarlı Ayrılmayan Yassı Kablo

H6 Damarlı Ayrılmayan Yassı Kablo – Vinçler İçin

H8 Spiral Kablo

Özel Konstrüksiyon ( F )

U Tekli İletken

R Çoklu İletken

K İnce Çok Telli İletken

F İnce Çok Telli İletken (bükülgen)

H Çok İnce Telli İletken

D İnce Çok Telli İletken (kaynak kablosu)

E Çok İnce Telli İletken (kaynak kablosu)

F Gelinteli Biçiminde İletken

Damar Sayısı ( G )

Koruyucu İletken ( H )

G G Sarı Yeşil Koruyucu İletken

X X Koruyucu İletkensiz

İletken Kesiti ( X.Y )

Hüseyin Sümer

Chemical and Mechanical engineer. Entrepreneur. Passionate about, Technology and Research.

Yorumlar