Standartlar

Cıvata nedir? Somun Nedir? Cıvata çeşitler, Somun Çeşitleri ve Özellikleri

Cıvata – Vida

Cıvata nedir? Parçaları birbirine sökülebilir şekilde bağlamaya yarayan, gövde kısmına vida dişi açılmış, başı altıgen, dörtgen veya değişik biçimlerde şekillendirilmiş bağlantı elemanlarına cıvata denir. Cıvatalar genellikle somunla birlikte kullanılır.

Vida ise parçaları somun kullanmadan sökülebilir şekilde birleştiren bağlantı elemanıdır. Cıvata ya da vidanın kısmen veya tamamen vida dişi açılmış kısmına vida denir.

Cıvata ve Vida farkı resimdeki gibidir;

Dünyada şekillerine ve dayanımlarına göre cıvata ve vidalar birçok standart altında tanımlanmışlardır.

Çok Kullanılan Vida Çeşitleri

a) Metrik vida

b) Metrik ince vida

c) Whitworth vidası

d) Trapez vida

e) Testere dişli vida,

f) Yuvarlak dişli vida


Cıvata Dayanım Sınıfları

DIN normunda cıvata kaliteleri aşağıda ki tabloda belirtilmiştir.

3.6 4.6 4.8 5.6 5.8 6.6 6.8 6.9 8.8 10.9 12.9 14.9

Cıvata dayanım sınıfları iki sayıdan oluşur.

–  İlk rakam; cıvata malzemesinin N/mm² cinsinden çekme dayanımının 1/100’ü,

–  İki rakamın çarpımı; cıvata malzemesinin N/mm² cinsinden akma dayanımının 1/10’udur.

Örnek olarak 6.8 dayanım sınıfı için;

–  Çekme Dayanımı (σk) = 6 x 100 = 600 N/mm²

–  Akma Dayanımı (σAk) = 6 x 8 x 10 = 480 N/mm²

 

Yukarıdaki bilgilerin ışığında bazı örnekler verelim;

 6.8 CIVATA İÇİN;
 Birinci rakam 6 x 100 = 600 Newton / mm2 Yaklaşık 60 Kg. / mm2 çekme dayanımlı çelik ikinci rakam 600 x 0.8 = 480 Newton / mm2 Yaklaşık 48 Kg. / mm2 çeliğin akma gerilme sınırıdır.

10.9 CIVATA İÇİN;
 Birinci rakam 10 x 100 = 1000 Newton / mm2 çekme dayanımlı çelik,  ikinci rakam 1000 x 0.9 = 900 Newton / mm2 çeliğin orantısız uzama gerilimi

12.9 CIVATA İÇİN;
 Birinci rakam 12 x 100 = 1200 Newton / mm2 çekme dayanımlı çelik, ikinci rakam 1200 x 0.9 = 1080 Newton / mm2 çeliğin orantısız uzama gerilimi

Somunlar

Cıvatalı bağlantıların ikinci elemanı somun dur.

Somun Dayanım Sınıfları

4 5 6 8 10 12 14

Somun dayanım sınıfları tek sayıdan oluşur ve cıvata malzemesinin N/mm² cinsinden çekme dayanımının 1/100’ünü ifade eder.

Örneğin dayanım sınıfı 8 olan bir somunun çekme dayanımı: 8 x 100 = 800 N/mm² olur.

Bağlantı elemanları seçiminde, somun dayanım sınıfı, cıvata dayanım sınıfına denk olmalıdır. Yani 5.8 kalite cıvata için 6 kalite somun uygundur. 10.9 kalite cıvata ile 10 kalite somun kullanılmalıdır, 8 kalite veya daha düşük dayanım sınıfına sahip bir somun kullanmak ise yanlıştır.

Ancak cıvataya uygulanacak yükün sınırlandırılması gerekiyorsa (Örnek : Fazla sıkma durumunda bağlanan malzemenin veya herhangi bir aksamın zarar görmesi söz konusu ise) bu durumda somun cıvatadan düşük kalitede seçilerek fazla sıkılma durumunda somun dişlerinin sıyrılarak sigorta vazifesi yapması sağlanabilir. Eğer böyle bir sınırlayıcı kısıt yoksa cıvatalar kendinden yüksek kalite somunlarla birlikte de kullanılabilirler.

Somun genişliği çapın 60% si kadar olur. Somunlar da yükün çoğu sıkılma yüzeyine yakın dişlerde olur. Arkadaki dişlerde yük çok azalır. Normalde altıncı hatveden sonraki dişlerde pek fazla yük olmaz. Bu nedenle somun genişliğinin fazla olması hiçbir işe yaramaz. İkinci bir somun ise sadece gevşemeyi önlemek için kontra somun olarak kullanılır.


Standart Malzemelerin Gösterilişi

DIN 912 M12 x
1,25 x
60
10.9 A3C
1 – Tanım
2-Nominal Çap   3-Vida Adımı   4-Boy
  5-Dayanım Sınıfı
  6-Yüzey Koruması
  1
 Tanım  :
DIN 912  İmbus Cıvata
  2  Nominal Çap
 : M12  12 mm nominal çap
  3  Vida Adımı (Hatve)  : 1,25  1,25 mm vida adımı (sadece ince diş olması durumunda gösterilir)
  4  Boy  : 60
 60 mm uzunluk
  5  Dayanım Sınıfı
 : 10.9
 10.9 kalite
  6  Yüzey Koruması
 :
A3C
 8 micron Çinko Kaplama üzeri sarı pasivasyon

Kaplama Çeşitleri

  • ISO 4042 Elektrolitik Kaplama
 Çinko (Zn)
 Çinko Nikel (ZnNi)
 Çinko Demir (ZnFe)
 Fosfat (P)
 Nikel (Ni)
 Bakır (Cu)
 Gümüş (Ag)
  • ISO 10683 Çinko Pul Kaplama (Lamelli Çinko Kaplama) (flZnyc, flZnnc)
 Dacromet, Geomet
 Delta Tone
  • ISO 1461 Daldırma Galvaniz Kaplama (tZn)
  • ISO 12683 Mekanik Birikimli Çinko Kaplama

Cıvata Kafa Çeşitleri


Pratik Cıvata Seçimi

Kuvvet [kN] Boyuna işletme kuvveti FİŞ
Statik 1,6 2,5 4,0 6,3 10 16 20 25 40 63 80 100
Dinamik 1,0 1,6 2,5 4,0 6,3 10 16 20 25 40 63 80
Cıvata kalitesi ve çapı [mm] 4.6 6 8 10 14 16 20 24 24 30
5.6 6 8 10 12 14 20 20 27 27 36
6.8 5 6 8 10 12 16 20 20 24 30 36
8.8 4 5 6 8 10 12 14 16 20 24 27 30
10.9 4 5 6 8 10 12 12 14 16 20 24 27
12.9 3 4 5 6 8 10 12 12 16 20 24 24
Örnek 1:
İşletme kuvveti:8,2 kN, dinamik, eksen dışı, şaftlı cıvata
Cıvata seçimi, 10 kN, Cıvata kalitesi 8.8-M 12      

Örnek 2:
İşletme kuvveti:8,2 kN, dinamik, tam eksenden, şaftlı cıvata
Cıvata seçimi, 10 kN, Cıvata kalitesi 8.8, bir boy küçük-M 10      

Örnek 3:
İşletme kuvveti:8,2 kN, dinamik, , eksen dışı, esnek cıvata
Cıvata seçimi, 10 kN, Cıvata kalitesi 8.8, bir boy büyük-M 14      

Örnek 4:
İşletme kuvveti:8,2 kN, dinamik, tam eksenden, , esnek cıvata
Cıvata seçimi, 10 kN, Cıvata kalitesi 8.8, bir boy küçük, bir boy büyük-M 12

Anahtar Ağzı Çeşitleri


Cıvata Kalitesine Göre Tork Değerleri

Tablodaki veriler normal şartlar göz önüne alınarak kullanıcıya rehberlik etmek amacıyla oluşturulmuştur. Kritik uygulamalar için cıvata imalatçısı ve proje tasarımcısı ile irtibata geçilip tork değerlerinin alınması gerekir.
Tablo verileri aşağıdaki temel varsayımlara göre oluşturulmuştur;

  • Cıvatalar yeni, yağlanmamış ve kaplanmamıştır.
  • Cıvata akma dayanımı %90 olarak öngörülmüştür.
  • Cıvataların sürtünme katsayısı 0.14 olarak alınmıştır.


DIN Normu en çok kullanılan cıvata standartları

DIN NORMU AÇIKLAMA
DIN 186  T-Başlı Çekiç Kafa Cıvata
DIN 444 Dana Gözlü Cıvata
DIN 478 Kare Başlı Flanşlı Cıvata
DIN 603 Bombe Baş Kafa altı Kare Cıvata
DIN 604 Tırnaklı Havşa Baş Cıvata
DIN 605 Havşa Baş Kafa altı Kare Cıvata
DIN 607 Tırnaklı Bombe Baş Cıvata
DIN 608 Havşa Baş Kafa altı Kare Cıvata
DIN 609 AKB dÇapı Kalın ve Taşlanmış Cıvata
DIN 912 İmbus Yarım Diş Cıvata ISO 4762
DIN 931 AKB Yarım Diş Cıvata EN 24014
DIN 933 AKB Tam Diş Cıvata EN 24017
DIN 960  AKB Yarım Diş Cıvata EN 28765
DIN 961 AKB Tam Diş Cıvata EN 28676
DIN 940 Saplama
DIN 976-2 Tam Diş Saplama
EN 1662 Flanşlı Yarım Diş Cıvata
EN 1665 Flanşlı Yarım Diş Cıvata DIN 6922
ISO 4762 İmbus Cıvata DIN 912
DIN 6331 İnce Kafa İmbus Cıvata
DIN 6912 İnce Kafa İmbus Cıvata
DIN 6921 Flanşlı Cıvata
DIN 7380 Bombe Baş İmbus Cıvata
DIN 7984 İnce Kafa Yarım Diş İmbus Cıvata
DIN 7990 AKB İnce Kafa Yarım Diş Cıvata
DIN 7991 Havşa Başlı İmbus Cıvata
EN 24014 AKB Yarım Diş Cıvata DIN 931
EN 24017 AKB Yarım Diş Cıvata DIN 960
EN 28676 AKB Tam Diş Cıvata DIN 933
EN 28765 AKB Tam Diş Cıvata DIN 961
DIN 439 Altıköşe İnce Kontra Somun
ISO 4035 Altıköşe İnce Somun
DIN 6923 Flanşlı Somun

DIN Normu cıvata standartları ve ölçüleri;

Cıvata ve somun anahtar ağzı ölçüleri

Cıvata torku hesaplayıcı

Hüseyin Sümer

Chemical and Mechanical engineer. Entrepreneur. Passionate about, Technology and Research.

Yorumlar